نگاه نو نگاه نو
مشکلات و راهبردهای نُه گانه در حل مسئلۀ قومی(کُردی):
مقدمه؛
منطقۀ شمال غرب درکشور جمهوری اسلامی ایران و بخصوص منطقه آذربایجان غربی به لحاظ جغرافیایی سرزمینی و انسانی از پیچیدگی منحصر بفردی برخوردار است که در همیشه تاریخ بعد از تثبیت مرزها به شکل کنونی مورد توجه سیاستگذاران داخلی و مورد هدف بدخواهان این کشور قرار گرفته است. اگر به پیشینه تهدیدات سرزمینی ایران در طول تاریخ مروری داشته باشیم، عمده این تهدیدات از غرب و شمال غرب صورت گرفته، چه زمانی که امپراطوری های ایران و روم در مصاف و هم مرز بودند و چه آخرین آنها که سلطان عثمانی باشد و مرزهای کنونی را در آغاز قرن شانزدهم میلادی (۱۵۱۴) تحمیل و قطعه بزرگی از خاک ایران در شمال غرب را تصاحب کرد که هم اکنون بخش عمده از مناطق کردنشین در عراق و ترکیه کنونی تا دیاربکر را شامل می شود. بررسی ها نشان خواهد داد که مردمان کُرد مبارزاتشان در بازگشت با مام وطن به همان زمان سلطان سلیم بازخواهد گشت و لیکن سیر قهقرایی حاکمیت و قدرت ملی در ایران و ناتوانی در بازپس گیری مناطق از دست رفته روند مبارزات را رنگ و لعاب دیگری داده و نه تنها در آنسوی مرزها باقی نماند بلکه به مرور زمان به داخل مرزهای ایران نیز سرریز شد چه بسا سیاست و قدرت نابسامان و غیرهوشمندانه ای که با آغاز حاکمیت پهلوی ها گذاشته شد، این روند نیز با جدیت بیشتری سودای جدایی خواهی نشان داده است و ادامه دارد.
اگر چه کردها در ریشه های نژادی، زبانی، تاریخی و برخی خصلت های فرهنگی و ملّی با دیگر ساکنان ایران زمین دارای دارای نقاط مشترک زیادی هستند، اما از جهات مذهب و قومیت و زبان محاوره ای متفاوت هستند و در عوض با هم نژادهای آنسوی مرزها اشتراک منسجم تری دارند، ولی در کل مردمان کُرد در خاورمیانه قرابت بیشتری با ایران و خود را اساساً ایرانی می دانند و به همان میزان در کشورهای ترکیه، عراق و سوریه یادگاری از غربت را در طول تاریخ به خاطر دارند. این مطلب با هدف واکاوی آنچه در خاورمیانه در خصوص قوم کُرد در جریان است، نوشته نمی شود. نگاهی به منطقه شمال غرب با محوریت استان آذربایجان غربی است با نگاهی فرصت محور و بیان تهدیدات متصور که بسته به برخورد حاکمیت و مسئولین منطقه دارد که با کدامین نگاه به مسئله خواهند پرداخت، تا در کشمکش کنونی دشمنان این آب و خاک را ناکام و ورقی دیگر از خدمت را در تاریخ به یادگار بگذارند.
ریشۀ مشکلات و عوامل اثر گذار کنونی؛
- قومیت یکپارچه کُردی با اکثریت مذهب سنّی که باعث انسجام بیشتری در تعلق خاطر می دهد و همین مسئله برای نیروهای فرامرزی و قدرتهای جهانی نقطه امید است،
- رشد و آگاهی قومی که به تناسب رشد فزاینده و آسان ارتباطات رسانه های نوشتاری و دیداری موجب شده و باعث دگرگونی در گفتمان مسلط را فراهم آورده است، بعنوان مثال نزدیک به ۱۳درصد از کل جمعیت کُرد استان دارای تحصیلات بالای دیپلم دارند و در مراکز جمعیتی شهرنشینی مثل مهاباد، سردشت، پیرانشهر و اشنویه سطح تحصیلات از ۵۰درصد گذشته است.
- سیاسی و در نهایت امنیتی شدن هویت باعث شده تا گفتمان مسلط از تک هویتی به سمت پررنگ شدن هویت های قومی چرخش پیدا کند و در این میان مناطق کُردنشین جایگاه ویژه ای یافته است،
- برجسته شدن موضوع اقلیت ها در معادلات راهبردی و امنیتی، این مهم اگر در دهه ۷۰ با عنوان «با کیستی» مطرح می شد، الآن با عنوان پررنگ «ما کیستیم» طرح می شود که مدیریت قومی را ضرورتی انکارناپذیر ساخته است،
- وجود تحولات خودجوش و منطقه ای در بلوک های اقلیت نشین که بدنبال خود تحرکات امنیتی و سیاسی را به دنبال داشته تا از موج سواری مسئله آفرینند، بعنوان مثال از «جبهه متحد کُردی» است که در ارائه آمار ۸۰درصد از وسعت آذربایجان غربی را کردنشین معرفی می کند
- افول ناسیونالیسم و تضعیف نقش آفرینی دولت مرکزی با روند رو به رشد روندهای دموکراتیک و توسعه فن آوری های غیرانحصاری،
- ناکارآمدی وجه سخت افزاری قدرت و محوریت یافتن وجه نرم افزاری قدرت، در صورت بی توجهی به قابلیت های مدیریتی، انعطاف پذیری سیاسی و جذبه های فرهنگی اثر غیر قابل انکاری بر توانایی قدرت سخت و نیمه سخت خواهد گذاشت،
- ترکیب نامتوازن و عدم انطباق مرزهای سیاسی کنونی با قوم کُرد و از سویی ساختار توپوگرافیک غیرمنسجم تبادلات فرهنگی و سیاسی نامتوازی بین مرکز پیرامون را باعث شده است،
- وجود شبکه های رادیکال قومی – مذهبی که تعداد آنها از ۲ شبکه در سال ۱۳۸۰ به تعداد ۴۰ شبکه افزایش یافته است در تکمیل پویش های جهانی، تحولات منطقه ای مثل آنچه در اقلیم کردستان عراق در جریان است و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه باعث افزایش آگاهی قومی و تبدیل مطالبات صنفی به خواست سیاسی شده اند.
راهبردها و راهکارها؛
- تقویت هویت جمعی بجای هویت قومی با محوریت قرار دادن هویت ایرانی – اسلامی، این مهم بایستی به عنوان سیاست محوری قرار گیرد و راهبردهای دیگر با توجه به این مهم تدوین و اعمال گردند،
- احترام به تنوع قومی با نظر به فرمایش رهبر انقلاب که فرمودند «قومیت ها در ایران فرصت هستند» و پرهیز از تبعیض و بی هویت جلوه دادن زبان و فرهنگ و باورهای بومی،
- محور قرار دادن اسلام ناب و توجه ویژه به مذهب حاکم بر باورهای مردمان منطقه (شافعی) که بر وحدت ملی و انسجام اجتماعی افزوده خواهد شد،
- غیر سیاسی کردن مذهب و توجه به اصل وحدت در کثرت، در منطقه، باعث همگرایی و وفاداری و نگرش مثبت به نظام را افزایش خواهد داد،
- تقویت بنیان های فرهنگی و فکری یعنی تقویت تشابهات در زبان، جهان بینی و معیشت، اسطوره ها، آداب و رسوم و مفاخر ملی بعنوان مثال زبان کردی (سورانی / کرمانجی) با زبان فارسی، بختیاری، تالشی و گیلکی و بلوچی ریشه های مشترک دارد.
- توجه ویژه به تشکل ها و احزاب سیاسی، یعنی ساماندهی و وارد کردن خواسته های گروه های قومی در جامعه پذیری، مشارکت و مشروعیت بخشی به ایده ها و سیاست های مرکز و در نهایت کمک به ثبات سیاسی،
- توازن بخشی به توسعه ملی و رفع تبعیضات ناروا و تقویت ارتباطاتی و اطلاعاتی بین مرکز و مناطق کردنشین،
- تقویت صدا و سیمای مناطق کُردنشین و حساسیت زدایی از مطبوعات محلی و کمک به افزایش میزان تحمل (سعۀ صدر) و تمرکز بر ارزش های مشترک ایرانی و اسلامی،
- احترام به سرمایه های اجتماعی و نخبگان کُردی و وارد کردن در ساختارهای رسمی.
نتیجه گیری؛
آنچه در آغاز مطلب به آن اشاره شد و واقعیات جاری در منطقه نشان می دهد که مسائل موجود در شمال غرب دارای ریشه های تاریخی، صنفی و سیاسی هستند و با توجه به نقش آفرینی های نامتعادل قدرتهای منطقه ای و حریصانه ی فرامنطقه ای امیدی به حل آسان مشکلات نمی رود و در صورتی که فرایندهای مشخص و اثر گذار همانطوری که ذکر آنها رفت به درستی عملیاتی شوند به سمت حل مشکلات منطقه سریع تر از آنچه در نظر است پیش خواهد رفت، این نظر با توجه به مهاجر نبودن و وطنی بودن قوم کُرد از یک سو و ملی بودن قومیت مردمان کُرد از دیگر سو نوید بخش است.
در صورت وجود تحقیقات علمی نشان خواهد داد که نفس گیری ضدانقلاب سنتی و یا قدرت گیری گروهی چون پژاک و جریانات تکفیری بیشتر از آنچه بر اثر سیاست گذاریهای بیگانه باشد، بهره گیری هوشمندانه از ناپختگی های سیاسی، فرهنگی و امنیتی خودی بوده است که انتظار می رود با توجه و تصحیح آن به افقی که در سند چشم انداز توجه و تعریف شده برسیم.
۵شهریور۱۳۹۶ – ذوالفقار صادقی
