مباحثی در پایداری امنیت

مقالات تحلیلی نگاه نو – کتاب جدیدالتألیف نویسنده با عنوان «مباحثی در پایداری امنیت» که به تازگی منتشر شده، کتابی است با عنوان بدیع در حوزه امنیت و در پاسداشت جمله سرلشکر ایزدی است که چند سال پیش و در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم خبر تدوین «مکتب امنیتی تهران» را داده بود، و این کتاب باور نویسنده است که ملت ما شایستگی برخورداری از چنین مکتبی را دارد، به همین خاطر و در ادای دین به کشور و ملت بزرگ ایران اقدام به تألیف کتاب کرده است، متنی که در زیر  مطالعه خواهید کرد، مقدمه کتاب است. این کتاب به هزینه شخصی چاپ و آماده در اختیار گذاشتن به علاقه مندان است.

مقدّمه؛

(۱)

آنچه بدیهی است، این که انسان ها در فردیّت خود و اجتماعات بشری در سازمان یابی امنیت، امنیت جویی را در فطرت خود برای صیانت از ذات دارند. موضوع امنیت برای انسان ها تا جایی که ضرورت پیدا نکند احساس نمی شود!؟ این مهم در ادبیات کهن ما به نحو شایسته ای در باب حکمت و فلسفه، سیاست و فرهنگ، به هم پیوند خورده و پردازش شده است، حکیم بزرگ ایرانی (جلال الدین رومی) سروده است که:

«ضدِ ضد را حق پی آن آفرید     تا بدین ضد خوشدلی آید پدید»

و یا در روایتی از معصوم(ع) است که فرمود؛ «یعرف الاشیاء به اضدادهم»، یعنی، هم در آفرینش هستی و هم در روش شناخت، یکی از بهترین و منطقی ترین راهِ شناخت مسائل، شناسایی آن از طریق ضدِ آن مسئله است؟ و امنیت نیز از همین مقوله است، امنیت را بابررسی ناامنی بهتر می توان شناخت. و انسان ها از همان ابتدا، نه تنها به دنبال غلبه بر ناامنی و ایجاد محیطی امن برای خود هستند. بلکه، به روش های مختلف در جهت پایداری امنیتی محیط زندگی خود تلاش مستمر دارند.

(۲)

بدون شک یکی از فلسفه های وجودی سازمان های امنیتی استفاده سیستمی از تجارب حاصله و تئوری سازی برای پایداری امنیت فردی، گروهی و ملی است. این سازمان ها تلاش می کنند با توجه به موقعیت جغرافیای سرزمینی و انسانی تئوری های امنیتی را عملیاتی سازند و با کاربردی کردن نظریات، ایده ها، فکرها، روش های متناسبی را در پایداری امنیت ارائه نمایند، چرا که اطلاعات در مواد خام پیدا نمی شود. بلکه، کمک گیری در کشف نظم ها و سیستم ها است.

روش ها در سازمان نقش پُل ارتباطی را بین تئوری و عمل بازی می کنند، و هرگاه یکی از طرفین پررنگ تر از دیگر باشد، به همان اندازه زمینه ناامنی نیز فراهم می آید. بنابراین توازن نظر و عمل، پایداری روشِ دست یابی به امنیت پایدار را فراهم می کند.

(۳)

آن چه مباحث امنیتی را پررنگ تر و ابعاد مختلف آن را نشان داده، مربوط به پایان جنگ سرد است و نظرات مختلفی طرح شده است؛ نظری که غرب را پیروز میدان جنگ سرد و جهان غیر غربی را در حوزه امنیت شکست خورده می داند. نظر دوم، ادعا می کند که چیزی عوض نشده و مفهوم تازه ای خلق نشده است چون تغییر چندانی در ساختار روابط بین الملل ایجاد نشده است. و نظر دیگر، بیشتر بر پدیده جهانی شدن تکیه می کند و معتقد است که محیط تازه ای در روابط بین کشورها و ملت ها پدید آمده و الزامات متناسب با خود را بر جامعه جهانی تحمیل کرده است. و رویکرد این کتاب بیشتر بر همین مبنا طراحی و با نظر به نیاز نوینِ نگرش به توجه به جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی کشورمان (ایران) قالب بندی و ارائه طریق نموده است. نویسنده معتقد است که سرنوشت کشورها و ملت ها بیش از هر چیز به نحوه فکر کردن و پیش بینی کردن موضوعات و مسائل مختلف و بخصوص در حوزه امنیتی و دفاعی بستگی دارد.

(۴)

برای این که موضوعاتِ طرح شده و در جمع کلیات بحث در مسیر راهبری درست قرار گیرد، بایستی تطبیق مورد نظر با جغرافیای سرزمینی و جمعیتی کشورمان، داشته باشد. به همین منظور نظرات جمعی از کسانی که در حوزه امنیت دارای تجارب مفیدی هستند گرفته شد و به ترتیب فراوانی در محورهای زیر می توان به آن ها اشاره کرد؛

الف) اولویت اول مربوط به مردمی کردن امنیت است، تلاش در جهت فاصله گرفتن از اقدامات نظامی و حرکت به سمت فراهم آوری زمینه های ایجابی امنیت، در ثبات و پایداری امنیت موثر خواهد بود. در این راستا توجه به اقوام ایرانی که مورد هدف دشمنان این آب و خاک است و تلاش در همگرایی قومی، اساس امنیت یابی در بومی سازی آن  مورد نظر است و در این راستا توجه و سرمایه گذاری بر روی سرمایه های اجتماعی اجتناب ناپذیر است.

ب) آن چه در مرحله بعد، بیشترین فراوانی را از آنِ خود کرد؛ مربوط به داشتن دغدغه ناپایداری امنیت است و بیشترین تأکید در برشماری شاخص های ناپایداری سیاست های قدرت های فرامنطقه ای و منطقه ای است که سوار بر عنصر مذهب (سلفیت تکفیری) و قومی، شعله های ناامنی را فروزان نگه داشته و امکان شعله ور شدن در هر نقطه ای را متصور می سازد.

پ) محور سوم مورد تأکید در غلبه بر ناامنی، تلاش بر جلب رضایتمندی آحاد مردمان تأکید دارد؟! رضایتمندی حاصل از تأمین رفاه فردی و اجتماعی، رضایتمندی نشأت گرفته از ریشه کنی بیکاری بخصوص بیکاری قشر تحصیل کرده و نُخبه جامعه، رضایتمندی که از رونق اقتصادی نشأت گرفته از بخش خصوصی باشد، چرا که، وقتی شهروندان یک کشور از کار و زندگیِ خود رضایت داشته باشند، جامعه خود را به حد بازدارندگی می رسانند و فکر تعدی خارجی و ناامنی داخلی را از ذهن بدخواهان خارج می سازند. و ….

(۵)

بحث از ناامنی در تبیین ریشه ها و روندها و واقعیات موجود در رسیدن به ثبات و حرکت به مسیر پایداری امنیت می تواند و جا دارد در مجموعه ای فراتر از این کتاب مورد بررسی قرار گیرد، تا زمینه تدوین مکتب امنیتی تهران فراهم آید. لیکن، هدف این نوشتار تمرکز اصلی بر روی گزاره های تبیینی (Explanatory) است. تا از چرایی و چگونگی بروز ناامنی با مخاطب سخن گوید که در آن از رابطه بین فرهنگ، اقتصاد، سیاست ارتباط معناداری وجود دارد و در کمک به شفّافیّت (Clarity) موضوع توانسته باشیم تجویز (prescriptive) نسبتاً و در وسع و توان نویسنده در بیان زمینه های ناامنی و چگونگی غلبه بر آن ارائه نماییم، این مهم برای هر نویسنده و متفکری مقدور نخواهد بود، مگر این که در گزاره های توصیفی (Descriptive) توان ورود داشته باشد!؟ سوابق فکری، آثار قلمی و تجارب حرفه ای نویسنده، این امکان را برای ورود به این بحث توجیه مناسبی است و باعث رسالتی که حاصل آن کتاب حاضر (پایداری امنیت) و بحث های موجود شده است.

نظر به مطالب ذکر شده، انسجامِ (Coherency) مباحث در تطبیق و دقت در تناسب با محیط ژئوپلیتیکی ایران و حوزه های امنیتی آن، در چهار فصل (کلیات، رهیافت های تئوریکی،  روش شناسی و مباحث کلیدی) ساماندهی شده است. مخاطبین و منتقدین گرانقدر که در سایر آثار منتشر شده بر نویسنده منت گذاشته اند، در نقد و نظر به این کتاب، با توجه به فقر منابع موجود، باعث غنی سازی ایده های امنیتی در سیاست گذاری درست و مطابق با محیط امنیتی ایرانِ عزتمند خواهند بود.