پیش بینی مهمترین جرایم ده سال آینده ایران

سید عبدالمجید زواری:

اندیشکده روابط بین الملل: جامعه‌ی ما در آینده چه مختصاتی خواهد داشت؟ وظیفه‌ی من در این جامعه چیست؟ چه فرصت‌ها و تهدیدهایی در این جامعه وجود دارد؟ بیش‌تر با چه نوع جرایمی مواجهیم؟ چه‌گونه می‌توان آن‌ها را مهار کرد؟ امنیت چه مفهومی خواهد داشت؟ چه‌گونه می‌توان آن را برقرار کرد؟ و …

این سوال‌ها و سوالاتی از این دست، دغدغه‌هایی است که یک پلیس آینده‌نگر با آن‌ها مواجه است. دغدغه‌ی مقدسی که عزیزان ما در نیروی انتظامی، با تمام توان، زندگی و عمر بابرکت خود را وقف آن کرده‌اند. اقدامی شجاعانه و غیرقابل ارزش‌گذاری مادی که به‌رغم تلاش دشمنان داخلی و خارجی نظام، ثمره‌ی آن امنیت، ثبات و عزت روزافزون ایران اسلامی در منطقه و جهان است.

با این حال برای تداوم این موفقیت‌ها در آینده، باید  ابتدا با تغییر و تحولات بسیاری که مانند دیگر مسایل، در حوزه‌ی جرایم نیز رخ می‌دهد آشنا شد و سپس برای مقابله با آن‌ها چشم‌انداز سازمانی خود را بر همان اساس تدوین کرد.

آن‌چه در ادامه می‌یابد تلاشی است که با هدف تجزیه و تحلیل روندهای آینده و ارتباط آن‌ها با جرایم و فرصت‌هایی که در آینده برای تبهکاران وجود خواهد داشت، انجام شده است.

مقدمه

محیط پیرامون ما همواره در حال تغییر است و هر روز مسایل جدیدی به دغدغه‌های بشر افزوده می‌شود. مسایلی که برخی دنباله‌ی مسایل گذشته است و برخی دیگر نیز ناشی از تحولات عظیم انقلاب‌های تکنولوژیک، انفجار اطلاعات و یا دگرگونی‌های جمعیتی است. در همین راستا سازمان‌ها و نهادهای مختلف کشورهای پیشرفته، برای آمادگی در برابر سونامی‌های مختلف گام برمی‌دارند و تلاش می‌کنند با دیده‌بانی و پیش‌بینی دنیای آینده، خسارت‌های ناشی از این پدیده‌ی مخرب را به حداقل ممکن برسانند.

در این میان تبهکاران نیز مانند دیگر افراد جامعه می‌کوشند تا فرصت‌ها و امکاناتی که این تغییرات به آن‌ها می‌دهد را شناسایی کرده و از آن‌ها در خدمت اهداف شوم خود استفاده نمایند.

آن‌چه در این میان اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، نیاز فوری پلیس ما و دیگر کشورها برای کسب آمادگی برای هماهنگ ‌ساختن خود با چالش‌ها و جرایم دنیای آینده است؛ در غیر این‌صورت سونامی جرایم جدید، کلیه‌ی دستاوردهای تمدن مدرن را با چالش اساسی مواجه خواهد کرد. نباید فراموش کنیم ناگهانی‌بودن و غافل‌گیرکردن جامعه با استفاده از نوعی انرژی عظیم که فراتر از امکانات و توانایی‌های موجود، هر آن‌چه در مسیر خود می‌بیند را غرق می‌کند، از ویژگی‌های اصلی سونامی‌های طبیعی است.

شاید به همین دلیل است که برخی از پلیس‌های پیش‌رفته‌ی دنیا از جمله در آمریکا و انگلستان با مطرح‌کردن ضرورت تغییرات گسترده در کلیه‌ی شئون سازمان خود، به فکر تغییر ساختار و بازتعریف نقش خود برای مقابله با تهدیدهای دنیای آینده هستند.

به‌نظر می‌رسد ضرورت این تغییر در نیروی انتظامی ما نیز به‌خوبی حس می‌شود و باید هرچه سریع‌تر تدابیر لازم در این زمینه اندیشیده شود.

از کجا باید شروع کرد؟

برای تدوین یک برنامه‌ی راهبردی موفق جهت مقابله با جرایم آینده ابتدا باید بدانیم چه روندهایی برای دنیای آینده قابل پیش‌بینی است. از آن‌جایی که شرایط اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیک، فرهنگی، سیاسی، جمعیتی و … همه و همه در میزان ارتکاب به جرم دخیل هستند، ابتدا باید روندهای موفق را مورد مطالعه قرار داد و در نهایت بر سر مسایلی که امنیت این جامعه را با چالش مواجه می‌کند به یک جمع‌بندی جامع رسید. پس از آن می‌توان با توافق بر سر مسایلی که امنیت جامعه‌ی ایران را با چالش مواجه می‌کند، نسبت به تدوین سند جامع مقابله با جرایم آینده اقدام کرد.

تجزیه و تحلیل روندهای جهانی و ملی

• متغیرهای جمعیتی و الگوهای توسعه‌ی شهری: متغیرهای جمعیتی یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر میزان نرخ ارتکاب به جرایم به‌شمار می‌روند و به همین دلیل هم‌واره به‌عنوان یکی از فاکتورهای اصلی برای پیش‌بینی میزان جرایم در آینده مورد توجه قرار می‌گیرند. بر اساس آمار موجود بیش‌ترین دامنه‌ی نفوذ جرایم، در گروه مردان ۱۵ تا ۲۵ ساله است و این گروه بیش از سایر گروه‌ها مستعد ارتکاب به جرم هستند. علاوه بر این، توسعه‌ی شهری و تراکم جمعیت نیز بر میزان جرایم تاثیر می‌گذارند.

بر همین اساس با توجه به جوان‌بودن ترکیب جمعیتی ایران، توجه به مسایل و نیازهای خاص این گروه تا حد زیادی می‌تواند از وقوع جرایم خاص جوانان جلوگیری نماید. البته باید توجه داشت که همین جمعیت جوان به‌سرعت وارد سن میان‌سالی می‌شوند و آن هم مسایل خاص خود را به هم‌راه دارد.

هم‌چنین با توجه به تاثیر الگوهای توسعه‌ی شهری و گسترش شهرنشینی و افزایش تراکم جمعیت در برخی مناطق خاص از جمله تهران و کرج و یا دیگر شهرهای بزرگ، باید نسبت به افزایش سطح جرایم در این مناطق آمادگی لازم را کسب کرد.

اهمیت این موضوع زمانی آشکار می شود که بدانیم در جوامع مهاجری که قومیت‌ها، مذاهب و طبقات مختلف اجتماعی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند، احتمال درگیری و ارتکاب به اقدامات مجرمانه بیش از سایر جوامع روستایی و یا جوامعی با ترکیب جمعیتی یک‌نواخت است.

• فاکتورهای اقتصادی کلان (استحکام اقتصادی، نرخ بیکاری، سطوح هزینه‌های مشتری): بیکاری و جرم ارتباط تنگاتنگی دارند. مطالعاتی که در این زمینه انجام شده است بیان‌گر اثرات اقتصادی کشور بر روی روند جرم‌هاست. بر همین اساس زمانی‌که اقتصاد از ثبات خوبی برخوردار بوده است، روند افزایش جرم‌ها سرعت کم‌تری گرفته و برعکس در شرایط بی‌ثباتی و رکود اقتصادی میزان ارتکاب به جرایم با رشد قابل توجهی مواجه بوده است.

با عنایت به این موضوع و گام‌هایی که در جهت تثبیت اقتصاد کشور برداشته می‌شود، می‌توان امیدوار بود در درازمدت جرایم مربوط به بیکاری و بی‌ثباتی اقتصادی با کاهش چشم‌گیری هم‌راه باشد. البته این نکته را هم باید مد نظر داشت که با شرایط فعلی کشور و آمار نسبتاً بالای بیکاری و ترکیب جمعیتی جوان، حداقل برای ۱۰ سال آینده این عوامل هم‌چنان یکی از اصلی‌ترین عوامل تاثیرگذار بر میزان ارتکاب به جرم به‌شمار خواهند رفت.

• انقلاب فناوری: در آینده‌ی نه‌چندان دور با نفوذ نقش فناوری در زندگی، شهروندان ایرانی نیز مانند مردم دیگر کشورها، بیش از پیش در معرض مزایا و معایب این شمشیر دولبه قرار می‌گیرند. در حقیقت پررنگ‌شدن نقش فناوری در زندگی مردم، تاثیر خود را در نوع و میزان جرایم نیز نشان خواهد داد و جرایم ساده‌ی گذشته که بیش‌تر به‌صورت فیزیکی صورت می‌گرفتند، به‌تدریج پیچیده‌تر شده و با شکل و انگیز‌های جدیدی صورت می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین مسایلی که فعلاً در این زمینه وجود دارد، سوء استفاده از اینترنت و دیگر شبکه‌های اطلاعاتی است که به‌تدریج در حال ظهور هستند و باید برای امن‌کردن این حوزه‌ها تلاش جدی‌تری صورت بگیرد.
• تغییر ساختارهای فرهنگی: در مورد نقش و تاثیر فرهنگ بر چه‌گونگی زندگی مردم بسیار گفته شده و کم‌تر کسی وجود دارد که نسبت به اهمیت این مقوله تردید داشته باشد. در حقیقت قوانین هر جامعه نیز بر اساس فرهنگ و هنجارهای مردم همان سرزمین تدوین شده‌اند و ملاک جرم‌بودن یا جرم‌نبودن یک عمل نیز دقیقاً به ذهنیت مردم آن اجتماع برمی‌گردد. بر همین اساس سال‌هاست که جوامع مختلف با حفظ فرهنگ‌های خود، در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند و به‌رغم تلاش‌های فراوان استعمارگران در جهت از بین بردن فرهنگ و هویت جوامع مختلف، حوزه‌ی فرهنگ این کشورها کم‌تر با آسیب جدی هم‌راه بوده است. با این حال به ‌نظر می‌رسد با پیچیده‌شدن ارتباطات و رسانه‌های مختلف که در قالب جهانی‌شدن شکل جدیدی از ارزش‌ها را تبلیغ می‌کنند، فرهنگ و ارزش‌های ملل مختلف نیز دست‌خوش تغییرات بنیادین قرار گرفته و شکل جدیدی از ارزش‌ها در حال ظهور است که چندان با قوانین و عرف جامعه سازگار نیست و تعارضاتی را میان رفتار اجتماعی مردم و قوانین به‌بار می‌آورد. این امر موضوعی است که متاسفانه در جامعه‌‌ی خودمان نیز شاهد آن هستیم. هرچند اجرای طرح ارتقای امنیت اجتماعی برای مقابله با چنین معضلی طراحی و اجرا شده است، اما به‌نظر می‌رسد مقابله با این بعد از جنگ نرم گام‌های محکم‌تری را می‌طلبد.
• جهانی شدن و عضویت در سازمان‌های بین‌المللی: جهانی‌شدن فرایندی است که خارج از اراده‌ی ما و دیگر کشورها به‌سرعت کلیه‌ی شئون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، ارتباطی و … را می‌پیماید و تنها شرط بقاء در چنین بازی سرنوشت‌سازی آشنایی با قواعد بازی و بازی‌کردن است؛ در غیر این صورت ناخواسته توسط دیگران وارد بازی می‌شویم و به دلیل نداشتن برنامه‌ی مشخص، خیلی زود زیر دست‌وپای دیگر رقبا لگدمال خواهیم شد.

با ذکر این مقدمه باید بدانیم که دیر یا زود ایران به عضویت سازمان‌های بین‌المللی از قبیل WTO و دیگر معاهده‌های جهانی در خواهد آمد. عضویت در سازمان تجارت جهانی علاوه بر مزایای قابل توجه آن، دشواری هایی نیز برای جامعه به هم‌راه خواهد داشت. از جمله‌ی این مسایل آزادی واردات و صادرات هر نوع کالا و خدمات است که تنها به انتخاب مشتری می‌تواند به هر کشوری صادر یا وارد شود. این امکان علاوه بر مزایای قابل توجه آن به معنی این است که ورود برخی کالاها و خدمات که پیش از این به دلایل قانونی و شرعی ممنوع محسوب می‌شد با استناد به این قانون بلامانع است. معنی این اقدام این است که به دست خود در گردابی از جرایم قانونی غرق شویم.

• ثبات سیاسی: شرایط سیاسی کشور یکی از فاکتورهای تعیین‌کننده در ثبات اجتماعی هر کشور بوده و در میزان ارتکاب به جرم تاثیرگذار است. هر قدر وضعیت سیستمی ناپایدار باشد جرم‌های بیش‌تری توسط مجرمان و حتی تروریست‌ها اتفاق می‌افتد. بنابراین این همه تلاش کشورهای سلطه‌طلب در جهت بی‌ثباتی سیاسی کشور چندان تعجب‌آور نیست. با این حال براساس چشم‌انداز ۲۰ساله‌ی کشور، جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۴ به‌عنوان اولین قدرت منطقه، باثبات‌تر از همیشه به مسیر خود در راه اعتلای نام ایران ادامه خواهد داد.

با بررسی روندهایی که در مسیر آینده با آن مواجهیم می‌توان ریشه‌ی جرایم آینده را در سه سطح اصلی بررسی کرد:

الف. داخلی:

• ترکیب جمعیتی جوان
• بحران اشتغال و تورم
• اقتصاد رانتی و غیرشفاف
• تهاجم فرهنگی
• مواد مخدر و ایدز
• استقلال‌طلبی قومیت‌ها
• بحران هویت در نسل‌های آینده
• افزایش مشارکت زنان در فعالیت‌های اجتماعی و تبعات آن
• شکاف طبقاتی و بی‌توجهی به مقوله‌ی عدالت
• و به‌طور کلی آسیب‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و …

ب. منطقه‌ای:

• ناامنی در مرزهای کشور
• تقویت گروه‌های تروریستی در کشورهای همسایه
• قاچاق زنان و کودکان
• مهاجرت‌های غیرقانونی

ج. بین‌المللی:

• جهانی‌شدن سیاست، اقتصاد، فرهنگ و ارتباطات
• بحران معنویت و اخلاق
• برتری تکنولوژیک کشورهای سلطه‌طلب

پس از اشاره به ریشه‌ی جرایم آینده، در این مرحله می‌توان به انواع جرایم در حال ظهور و یا جرایمی که در سال‌های بعد با آن‌ها مواجه هستیم را مورد بررسی قرار داد.

جرایم در حال ظهور

اگرچه اشکال مختلف جرایم سنتی هم‌واره وجود خواهند داشت، اما بر اثر دگرگونی‌های گسترده در ساختار زندگی مردم، تنوع و آمار جرایم نیز تحت تاثیر قرار گرفته و جرایم جدیدی با اشکال و انگیزه‌های مختلف در حال گسترش هستند. بر همین اساس می‌توان جرایم در حال ظهور را در گروه‌های زیر مورد بررسی قرار داد:

• جرایم خاص جوانان
• جرایم اینترنتی و الکترونیکی (رایانه محور)
• جرایم سازمان‌یافته
• مواد مخدر، ایدز و مشروبات الکلی
• هنجارشکنی فرهنگی
• قاچاق زنان و کودکان
• پورنوگرافی
• نقض قانون مالکیت فکری و معنوی
• تجزیه‌طلبی قومیت‌ها
• فساد اداری و رشوه‌گیری
• ناامنی در مرزها
• واردات و صادرات غیرقانونی کالا (قاچاق کالا)
• قاچاق سوخت
• گسترش حجم مبادلات تجاری و افزایش کلاهبرداری‌های مربوط به تجارت از قبیل تقلب و اختلاس
• مهاجرت‌های غیرقانونی
• افزایش جرایم جنسی
• ظهور گروه‌های منحرف و منحط (از قبیل شیطان‌پرستی و فرقه‌های نوظهور مذهبی)
• ‌افزایش سوء استفاده‌های شغلی
• گروگان‌گیری
• سرقت اطلاعات شخصی
• تجاوز به حریم‌های خصوصی

جرایم آینده

دنیای آینده به‌مراتب با شرایط فعلی ما متفاوت خواهد بود. با این‌که پیش‌بینی آینده هیچ‌گاه با قطعیت کامل نبوده است، اما باید بدانیم بسیاری از مسایل پیش‌پا افتاده‌ای که امروز با آن‌ها مواجهیم، ثمره‌ی تخیل و خیال‌پردازی‌های نسل‌های پیش از ما بوده‌اند. مسایلی که آن‌قدر غیرممکن می‌نمودند که بسیاری از بیان آن‌ها را نیز به تمسخر می‌گرفتند. با این حال گذشت زمان، غیرممکن‌ها را ممکن کرد و آن‌چه در گذشته در تخیل بشر بود، امروز در اختیار بشر قرار گرفته است. بر همین اساس، حوزه‌ی جرایم نیز مانند دیگر کلیه‌ی شئون زندگی، در آینده با تغییرات گسترده‌ای هم‌راه خواهد بود. تغییرات گسترده‌ای که گاهی، تفکر در مورد آن‌ها نیز ما را آشفته می‌کند.

در مجموع جرایم آینده در شکل‌های زیر ظاهر خواهند شد:

• شیوع سن اعتیاد به انواع مخدر در بین گروه‌های زیر ۱۰ سال
• گسترش جرایم فراملی
• سوء استفاده از فناوری که بر کلیه‌ی شئون زندگی مردم سایه افکنده است.
• کنترل ذهن انسان‌ها و به‌دست‌گرفتن قدرت اراده‌ی افراد
• بیوتروریسم
• نانوتروریسم
• قاچاق آب
• افزایش اقدامات جنون‌آمیز از قبیل خودکشی و قتل
• سست‌شدن اعتقادات مذهبی و گسترش عقاید منحرف و منحط
• و …

در زمینه‌ی جرایم در حال ظهور و جرایم آینده به نکات بسیاری می‌توان اشاره کرد و از زوایای گوناگون می‌توان ابعاد و ویژگی‌های هر کدام را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.

منبع: روابط بین الملل