نگاه نو نگاه نو
بسم الله الرحمن الرحیم
ترکیه، در برزخ سلب و ایجاب امنیت!
مقدمه؛
نگاهی به تحولات کشور ترکیه به دلایل واضحی برای ما از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ همسایگی و داشتن مرز مشترک،، عضویت این کشور در «ناتو»، داشتن قدرت اقتصادی و اجتماعی و ورود اثرگذار در تحولات منطقه، از جمله مواردی است که اهمیت پرداختن به موضوع راروشن می کنند.
از مدت ها قبل، بحث از دخالت ارتش ترکیه در شمال کشورِ سوریه با اما و اگرهایی مطرح بود. لیکن، دوم مرداد (روز جمعه) اخبار تجاوز ارتش ترکیه به بهانه مقابله با تروریسم داعشی و پ.ک.ک منتشر شد که قصد دارند منطقه حایلی در نوار مرزی برای تأمین امنیت کشور ترکیه ایجاد کنند.
هرچند عملیات زمینی ارتش در ورود به خاک سوریه در موضع گیری جمهوری اسلامی ایران در احترام به تمامیت ارضی و قواعد بین المللی ناکام ماند. لیکن، حملات هوایی با مجوز و پشتیبانی ایالات متحده آمریکا در قبال توافق در استفاده از پایگاه «اینجیرلیک» علیه مواضع پ.ک.ک در سوریه و عراق و به ظاهر علیه داعش در تروریسم داعشی و کردی صورت می گیرد و تلاش در وارد کردن «ناتو» به امنیت ترکیه قابل تأمل خواهد بود. تا جایی که بخش عمده ای از پ.ک.ک عملیات نظامی ترکیه را نقض پیمان صلح ذکر کرده اند و داعش نیز در بهم زدن نظم اجتماعی و سیاسی ترکیه از کنترل دولت ترکیه خارج شده است. نگاهی به برخی اتفاقات منتهی به وضعیت کنونی قابل تأمل است؛
- چرخش سیاسی ترکیه در نگاه به اوضاع امنیتی داخلی و تحرک منطقه ای، بدون شک مربوط به قدرت گیری اسلام گرایانی است که هم اکنون در قالب حزب عدالت و توسعه گردِ هم آمده اند، این حزب حاصل تحقیر و به حاشیه رانده شدن افکار و اندیشه ها و عقاید اسلامی در حوزه سیاست است و توانست بعد از کشمکش طولانی با لائیک های حاکم بر جمعیت مسلمان ترکیه به پیروزی برسند، و در تضمین بقای خود بر حاکمیت، با اعمال ممنوعیت در شیوه مصرف مشروبات الکلی، ارتقاء بودجه مدارس دینی و … رضایت میلیون ها مسلمان را بدست آورند. لیکن، تلاش رقبای سیاسی که می توانست بر موفقیت این حزب تأثیرگذارد، با هوشمندی اتاق فکری که بدون شک «داوود اوغلو» – نخست وزیر فعلی – محوریت اصلی آن را بعهده دارد، در انتخابات ۲۰۱۵م نقش بر آب شد؟ پروژه تدریس زبان عثمانی و رونق بخشی به دروس دینی که هر دو از نظریه سیاسی «عثمانی گرایی نوین» نشأت می گیرد، هم در حفظ آراء طرفداران حزب عدالت و توسعه نقش ایفا کرد و هم در وجه مشترکی که با ملی گرایان داشت، و در این پروسه بود که حزب جمهوری خلق – اصلی ترین رقیب – بعنوان حامیان ضد ارزش های ملت ترکیه معرفی و به عقب رانده شد. مطلبی که عمیقاً در سیاست خارجی ترکیه در پی گیری دیپلماسی تهاجمی منطقه ای و عمومی جهان اسلام پی گیری شد، سخنرانی «اردوغان» در جمع تعدادی از مسلمانان آمریکای لاتین و اعلام آمادگی برای ساخت مسجدی در کشور «کوبا»، نشأت گرفته از تِز نوعثمانی گرایی، قابل تفسیر است. سیاست های «عثمانی گرای» حزب عدالت و توسعه در «خاورمیانه» ملموس تر و آشکارتر و تهاجمی تر نیز شد، بنحوی که «اردوغان» در استقبال از رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی (محمود عباس) در فروردین ۱۳۹۴ه.ش، یونیفورم سربازان امپراتوری عثمانی بر گارد تشریفات پوشانید و در همین زمان است که نتوانست عصبانیت خود را کنترل کند و به ایران و ایرانی توهین کرد که، تنها مانع سیاست های وی در منطقه تشخیص داده بود. بعضی تحلیل گران پایه تحلیل اردوغانی را سیاست های موفق ایران در منطقه که یادآور احیا و تثبیت امپراتوری ایران ذکر می کنند! و در سخنان مسئولین کلیدی ترکیه نیز قابل لمس است، هر چند سفر رئیس جمهور ترکیه به ایران، تنش بین تهران و آنکارا را کاهش داد. ولی، حمایت علنی ترکیه از خصم گستاخانه «آل سعود» علیه «یمن» و حوثی ها تداوم سیاست های تهاجمی حزب حاکم را نشانگر است.
- به قدرت رسیدن جریان «اخوان المسلمین» در مصر و زوق زدگی اردوغان در مسافرت به قاهره و سخن مشهور الگوگیری اعراب از مُدل دموکراسی تُرکی، سوء ظن حاکمان عربی با محوریت سعودی – سدیری را برانگیخت، سرنگونی حکومت اخوانی و محاکمه مُرسی ترکیه را وادار به عقب نشینی در مسائل منطقه کرد و جان گیری انقلاب یمن و قدرت گیری «حوثی»ها فرصتی برای جبران بود که سیاست خارجی ترکیه در مسیر مورد نظر فعال گردد. به همین خاطر و بدون تردید از اقدام نظامی سعودی ها علیه مردم یمن حمایت کردند. لیکن، سوءظن اعراب برطرف نشد؟ آشتی قطر و مصر در مسایل منطقه نشان داد که موضع گیری حاکمان ترکیه تاکتیکی بودن خود را به اعراب ثابت کرده، سعودی ها آن را دخالت در امور داخلی خود و احیای نفوذ سنتی عثمانی تلقی می کنند. اتفاقات سیاسی منطقه نشان می دهد که برخلاف تصور اردوغان، اعراب قصد دارند از نفوذ ترکیه در پیشبرد سیاست های خود در منطقه استفاده نمایند. ادعای ارضی نسبت به شمال عراق و خصوصاً درخواست «سلیمان دمیرل» در بازنگری مرزهای این کشور در عراق به سال ۱۹۹۵م، هرچند به ملاحظات امنیتی باشد. لیکن، در احیای نفوذ سنتی و تاریخی این کشور، مورد رضای اعراب نخواهد بود. همکاری با اعراب با محوریت «آل سعود» و «قطر» در به زیر کشیدن حکومت قانونی سوریه، نقطه تلاقی منافع اعراب و ترکیه از پیچیدگی خاصی برخوردار است و تنها توجیهی که می تواند داشته باشد وجود منافع تعریف شدۀ «ناتو» در منطقه، در راستای تأمین امنیت اسرائیل خواهد بود! انتخاب «خالد خوجه» بعنوان رهبر جدید معارضین سوری در دی ماه ۱۳۹۳ه.ش، و بالاتر از آن افشای اتاق فرمان ضد سوری (آمریکا، اسرائیل، ترکیه، اردن، عربستان) توسط «موشه یعلون» – وزیر جنگ اسرائیل- و قرار آموزش ۱۵هزار تروریست نقطه عطف تلاقی سیاسی بوجود آمده، توسط آمریکایی هاست. همکاری اردوغان در این حد و اندازه علاوه از پی گیری مسایلی پیش گفته، از جمله تلاش در اثرگذاری بر سیاست های ضد اخوانی حاکمان جدید سعودی، از فرصت طلبی اقتصادی حکایت دارد، گزارشات از بدهی فزاینده شرکت های اقتصادی این کشور از ۱۹۰میلیون لیر در سال ۲۰۱۲ با ۲۵درصد رشد به ۲۳۸میلیارد لیر در سال ۲۰۱۳دارد، سیر صعودی این روند در سال ۲۰۱۵ به ۲۸۰میلیلرد لیر رسید.
- سیاست امنیتی – دفاعی ترکیه با حزب عدالت و توسعه، مرحله نوین و موفقیت آمیز و معماگونه ای را با تاکتیک «به صفر رسانیدن مشکلات با همسایگان» شروع کرد. ترک ها بخوبی دریافته بودند که پایه های اجتماعی ناامنی در مسئله کُردی با «پ.ک.ک» دردور نگه داشتن کُردها از منابع قدرت، منافع اقتصادی، تلقین عدم احساس عدم شهروندی و در نهایت عدم مشارکت در امور سیاسی نشأت می گرفت. فلذا، در روند جدید سیاسی ابتدا به سمت تعامل دولتی و یک سویه با «پ.ک.ک» در سال ۲۰۰۹ رفتند که نتیجه آن تسلیم ۳۴ عنصر «پ.ک.ک» بود ولی، بحران «هابور» ناپایداری و شکست این سیاست را رقم زد و در مرحله دوم و در نگاه ایجابی به تأمین امنیت اقدام به راه اندازی مذاکرات صلح از سال ۲۰۱۳ با «پ.ک.ک» کردند که از حمایت دولت، ارکان حکومتی و ارتش برخوردار و حاصل آن غلبه گفتمان صلح بر جنگ و تأمین امنیت شد. لیکن، بحران «کوبانی» و حمایت ضمنی از عناصر تروریست داعشی از یک طرف و جان گیری «اسب تروای» پ.ک.ک در قالب حزب دموکرات خلق ها که بر مطالبات کُردی فراتر از انتظارات اردوغان افزود و در جریان «کوبانی» بنفع منافع «پ.ک.ک» وارد شد و چالش نوینی در روند صلح ایجاد کرد و در انتخابات ۲۰۱۵م، پارلمانی نقش اساسی در بهم زدن سیاست حزب حاکم ایفا کرد و مانع از ریاستی شدن حاکمیت شد. تا جایی که روند گفتگوهای صلح با شروع عملیات نظامی ترکیه علیه مراکز قدرت «پ.ک.ک» در شمال عراق و سوریه با ابهامات جدی روبرو شده است!؟ حملات به مواضع «پ.ک.ک» نشان داد که اطاق فکر این گروه که در پاسخ به حسن نیت اردوغان در نوروز سال جاری با اشاره به تلفات ۴۰هزار نفری و ناپدید شدن ۱۷۵۰۰نفر از سرمایه های اجتماعی – انسانی شان بی مورد نبوده است و برشماری شروط ده گانه در قبال درخواست خلع سلاح دولت ترکیه دارای تحلیل متقنی بوده است. و اقدام راهبردی سئوال برانگیز در بمباران مواضع کُردها و تلاش در وارد کردن «ناتو» به مسئله امنیتی ترکیه می تواند در خیزش مجدد ناآرامی ها اثرات نامطلوبی داشته باشد. در این میان موضع گیری رئیس اقلیم کردستان عراق در حمایت از دولت ترکیه تأمل برانگیز است؟ درحالی که ترکیه در توسعه نفوذ تاریخی و ارضی و در تأمین امنیت ملی، نگاهی ابزاری به کُردهای عراق برای تضعیف حکومت مرکزی عراق دارد، «مسعود بارزانی» در تلاش برای تثبیت جایگاه خود و با شعار گاهگاهی استقلال، علیه مدافعین کُرد ترکیه موضع گیری می کند!
- برخورد دوگانه دولتمردان اسلام گرای ترکیه با مسئله داعش، مثل آنچه که با کُردها صورت می گیرد قابل تأمل است؟در حالی که تعداد تکفیری – سلفی از تعداد ۶۰کشور جهان با مدیریت ترکیه وارد کارزار سوریه می شوند و دفاتر بزرگی در مناطق مختلفی از جمله «قازی عنتب» دایر کرده و ضمن جذب نیرو به کارهای تبلیغاتی مشغول هستند، دولت ترکیه در موضع گیری ها به انکار بسنده کرده است. و با مدیریت صحنه های نبرد توانسته است ضمن هدایت تکفیری ها به سمت سرنگونی حکومت اسد، همزمان علیه «پ.ک.ک» نیز بکار گرفته است و در هر دوی این سیاست نتیجه مطلوبی حاصل نگردید!؟ بنظر می رسد سیاست ترکها در مواجهه با تکفیری ها، اهداف دوگانه ای را پی گرفته باشد، در برخورد با حکومت اسد و در هماهنگی با «ناتو» در تأمین امنیت اسرائیل و اثرگذاری بر سیاست های پیش روندۀ «پ.ک.ک» در تأسیس کانتون های سه گانه درمرزهای ترکیه (شمال سوریه)، مطلبی که تاکنون در قانع کردن آمریکایی ها موثر افتاده بود، از طرفی نشان دادن چهره واقعی تکفیری ها به مردمان ساکن در ترکیه که بشدت تحت تأثیر «فتح الله گولن» قرار دارد و اعتقاد دارد ترکیه به عنوان رهبر جهان اهل سنت بایستی از داعش علیه تشیع حمایت نماید و کشته شدن مرزبانان ترکیه بدست عناصر داعش از یک طرف و شکست های اخیر این گروه از ارتش سوریه، زمان را برای صراحت در برخورد آنکارا علیه داعش فراهم آورده است، و حال در همسویی با ائتلافِ به ظاهر ضد داعشی، اعلام موضع می کند و اجازه استفاده از پایگاه هوایی «اینجیرلیک» به آمریکایی ها داده شد!
فرجام سخن؛
در تأیید مطالب پیش آمده، همین بس که نخست وزیر ترکیه در نخستین مصاحبه مطبوعاتی بعد از آغاز عملیات نظامی علیه مواضع «داعش» و «پ.ک.ک» که در کاخ «دولما باغچه» با خبرنگاران صورت گرفت، اهداف سه گانه عملیات را به شکل زیر طرح کرد:
- حفاظت از دموکراسی و آزادی ها،
- تأمین نظم اجتماعی،
- نشان دادن قدرت و نیروی بازدارنده ترکیه.
اهداف اعلامی، نشان می دهد که امنیت ملی ترکیه تا چه حد در مرز شکنندگی قرار گرفته است که ورود «ناتو» در بررسی آن را آشکار کرده تا در حفاظت از جناح جنوبی خود وارد عمل شود، مواضعی که نشان می دهد اسلامگرایان حاکم نه تنها در پیش برد سیاست «عثمانی گرایی» خود ناکام مانده اند بلکه؛ درتأمین ایجابی امنیت ملی خود نیز نتیجه دلخواه نگرفته اند و «پ.ک.ک» و داعش را همزمان آماج حملات خود قرار داده اند.
۰۷/۰۵/۱۳۹۴ – ذوالفقار صادقی
برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به؛
- سیف الدینی، سالار؛ جزر و مد روند مذاکرات صلح با پ.ک.ک(۱۳۹۳) kordha ،
- دستمالی، محمدعلی؛ هدف داوداوغلو از تدریس زبان عثمانی و تدریس اجباری دروس دینی(۱۳۹۳) – tisri.org.
- ۲۵/۰۸/۱۳۹۳ – radiofarda@.com.
- ۰۵/۰۸/۱۳۹۴- همان.
- خالوزاده، دکتر سعید(۱۳۹۳)؛ چشم انداز عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا، با نگاهی به سفر خانم موگرینی به آنکارا- tisri.org.
- دستمالی، محمدعلی(۱۳۹۳)؛ ترکیه و معمای سوریه: پیوستن یا نپیوستن به ائتلاف ضد داعش – tisri.org.
- رضایی، دکترمسعود(۱۳۹۳)؛ درک اهداف ترکیه در عراق- tisri.org.
- چرخش ترکیه درپی آگاهی از پیامدهای حمایت از تروریسم و خیانت شعارهای غربی- عربی(۱۳۹۳) – بولتن.
- بی بی سی از تفاهم قریب الوقوع ترکیه و آمریکا درباره سوریه خبر داد(۱۳۹۳)؛ خبرآنلاین.
- عضویت اسرائیل در اتاق فرماندهی مشترک در پایگاه اینجرلیک ترکیه(۱۳۹۳)- فارس.
- ایران، الگوی ترکیه برای نفوذ در جهان عرب(۱۳۹۳)، irdiplomacy.ir.
- چالش های پیش روی خلع سلاح پ.ک.ک در ترکیه(۱۳۹۳)- مشرق.
- واکنش به پیام نوروزی اوجالان؛ کُردها به دولت ترکیه اعتماد ندارند(۱۳۹۴)- irdiplomacy.ir.
- دلیل اظهارات توهین آمیز اردوغان علیه ایران چیست(۱۳۹۴)- tabnak.ir.
- چرا ترکیه اینگونه بی محابا در مساله یمن دخالت کرد(۱۳۹۴)- tabnak.ir.
- دوران، برهان الدین(۱۳۹۴)، ترکیه طرف کیست؟ irdiplomacy.ir.
- داوداغلو(۱۳۹۴) مصاحبه با خبرنگاران در خصوص اهداف عملیات علیه داعش و پ.ک.ک- trt.net.
