دانش و سازمان ( ۷ )

بسم الله الرحمن الرحیم

دانش و سازمان ( ۷ )

یمَعشَرَ الجِنِّ وَالاِنسِ إنِ استَطَعتُم أن تَتفُذُوا مِن أقطَارِالسَّمواتِ وَالأرضِ فَانفُذوا لاتَنفُذُونَ إلّا بِسُلطن.(الرحمن-۳۳)

     خدای متعال در این آیه، خطاب به مخلوقاتش می فرماید؛ در اقطار آسمان ها نمی توانید نفوذ کنید، إلّا به سلطان؟. در تفسیر کلمۀ سلطان، از معصومین (ع) تفسیر به علم شده است، از امام علی(ع) است که؛ العلمُ سُلطان، مَن وَجَدَهُ صالَ به وَ من لم یَجِدهُ صیل علیه(علم و دانش قدرت است، هر کس به آن دست یابد، غلبه می یابد و هرکس به آن دست نیابد زیر سلطه قرار می گیرد(آملی/۷۶:۱۳۹۱) و از رسول خدا(ص) نقل است که؛ «جوینده دانش، محبوب خدا، فرشتگان و پیامبران است و دانش را جز سعادتمندان دوست نمی دارند، پس خوشا به حال جویندگان علم در روز قیامت(همان:۳۵۸).

     نظر به اهمیتی که دین اسلام به دانش و علم داه است، با کمال تأسف، هنوز هم مبانی دانشی ما که در مراکز آموزشی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گیرد، اکثراً ترجمه ای و اقتباسی از غرب و شرق است. این ادعا، به این معنی نیست که ما از علم و دانش دیگران استفاده نکنیم. بلکه، از بزرگان دین ما و اختصاصاً توصیۀ نبی اکرم(ص) است که علم را بیاموزید هرچند در دورترین نقاط عالم باشد(اُطلب العلم ولو بالصین)، جای تأسف از این بابت که، تا چه زمانی در غفلت و بی توجهی به این اقتباس ادامه خواهیم داد؟.

     وقتی ما، دفاع مقدس هشت ساله را تجربه کرده ایم و در منطقه شمال غرب با انواع مبانی دانشی و حوادث متعدد دانش آفرین مواجه هستیم، چرا نتوانیم کُتب و جزوات آموزشی خودمان را تدوین نماییم! شاید بنظر برسد که با وجود این همه دانش نظامی تئوریزه شده و ترجمه ای نیازی به این مهم نباشد؟ همۀ ما با کلمه ای به نام «سلیقه» آشنا هستیم و وجود آن را برای سازمان خوب نمی دانیم. افسرانی که از دانشکده ها و آموزشگاه ها فارغ التحصیل و وارد کار می شوند، در اعتراض، از این کلمه بیشتر استفاده می کنند که، مسئولین ما با مسائل مبتلابه کاری، سلیقه ای برخورد می کنند! به عبارتی تصمیماتشان و اقداماتشان دانشی نیست! این مطلب در نگاهی درست است؟ چون آنچه از ترجمه یاد گرفته و ملکۀ ذهنی وی شده است، متناسب با محیط جغرافیایی نویسندگان متعلق به کشورهای بیگانه است! کشور ما، منطقۀ ما و مردمان ما و محیط طبیعی ما، فرهنگ و ادب و نیازهای انسانی و سیاسی مختص خود را دارد و به همین خاطر دانش متناسب با خود را می طلبد و ما دنبال تولید همین دانش بایستی باشیم.

     اگر دقت کنید، وقتی بخشنامه ای یا دستورالعملی در سلسله مراتب ابلاغ می شود، اولین اقدامی که صورت می گیرد، بومی سازی آن است، به عبارتی برای قابلیت فهم و اجرایی شدن آن، دستورات و ابلاغیات را متناسب با محیط کارمان ساده سازی و قابل فهم می کنیم و بعد، اجرا می کنیم. همین مطلب نشان می دهد که فرماندهان و مسئولین ما و افسران و مجریان ما، برای رسیدن به تصمیمات درست نیاز به دانش بومی دارند و ما بایستی و ضروری است که دنبال تولید این دانش باشیم.

     برای تولید دانش بومی، ساده ترین و کوتاهترین راه پناه بردن به پروژه های تحقیقاتی در پاسخ یابی علمی به مسائل مبتلابه سازمانی است. پروژه ها در فرآیندی تعریف شده داده های خام جمع آوری شده را تبدیل به دانش می کنند و در بازه زمانی مشخص نتیجه می دهند. ولی، هدف ما، فراتر از پروژهای تحقیقاتی اینچنینی است. هدف تولید دانشِ مبتنی بر تجارب است تا تجارب گرانبهای موجود در منطقۀ ما تبدیل به دانش صریح و قابل ارائه شوند، در روایت از معصوم(ع) است که، «آنچه از علم بهتر است، تجربه است»، ما می خواهیم با تکیه بر تجارب نیروهای خودمان به دانش بومی و قابل فهم و متناسب با جغرافیای سرزمینی و مأموریتی خود دست بیابیم.

     شاید بنظر برسد که، کاری است مربوط به مراکز علمی و دانشگاهی، چه ارتباطی به ما که نیروی اجرایی و میدانی هستیم دارد؟ باید به عرض برسانم در مدتی کمتر از دو سال، تعداد بیش از پانصد پروژه تحقیقاتی توسط نیروهای خودمان در سراسر کشور در دست مطالعه و تعدادی از آنها به بهره برداری رسیده است، در ابتدای کار،غیر قابل باور بود. ولی شده است، هیچ مرکز علمی در این کشور چنین عملکردی را از خود با توجه به سابقه و وظیفه ای که داشته، از خود نشان نداده است. پس ما می توانیم، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای پیشرو آن، همانطور که در هشت سال دفاع مقدس در مقابل همۀ بدخواهان این ملت توانستند بن بست ها بشکنند، الآن هم خواهد توانست، از بزرگان مسئول خطاب به بنده گفت؛ الآن جهاد و خط مقدم مبارزه همین سنگر علم و دانش است، من باور دارم. همۀ بایستی دست در دست هم دهیم و این مسئله را حل کنیم. با تدوین تجارب مان، پیشگام در تولید دانش بومی و تجربی نیروهای مسلح باشیم. و این مطلب زمانی تحقق پیدا خواهد کرد که باور کنیم، کارِ ما، دست بردنمان به قلم و ثبت تجاربمان خدمت بی واسطه به شهیدانمان است.

     مطلب دیگری که ذکر آن ضروری است، توجه به مأموریتی است که پی گیری می کنیم! تنوع مأموریتی که که همۀ ما با آن آشنا هستیم، در این کشور هر کجا کاری بر زمین مانده، وارد شده ایم. هر جا اعلام نیاز شده، مثل دوران دفاع مقدس، جهادگونه اقدام کرده ایم و می کنیم. نمونه آن را می توانید در ابعاد مختلف بررسی کنید. چنین سازمانی با این خصوصیات اگر نتواند امورات خود را برپایۀ دانش اداره کند و سازمان خود را بر ریل دانش هدایت نماید، دیر یا زود دُچار دورِ باطل و متحمل هزینه های مادی و معنوی خواهد شد. بنابر این، ثبت تجارب و وقت گذاشتن به مطالعه و اهمیت دادن به قلم یک انتخاب برای ما نیست، یک ضرورت تاریخی است و ما مجبوریم برای هدایت مجموعه و ارائه عملکرد بهتر، امورات اجرایی خود را دانش بنیان تعریف کنیم. این توفیق زمانی حاصل خواهد شد که وظیفۀ دانش و پژوهش و ثبت تجارب را وظیفۀ تک تک اعضای بدانیم و ملکۀ ذهنی خود قرار دهیم و زمانی را در شبانه روز کاری، برای ثبت تجارب ارزشمند خود اختصاص دهیم، ان شاءالله.

۲۷/۰۶/۱۳۹۲ – ذوالفقار صادقی

بخشی از سخنان طرح شده در جمع پایوران سپاه شهرستان میاندوآب

مآخذ؛

• قرآن کریم،
• آیت الله جوادی آملی(۱۳۹۱)، مفاتیح الحیاط، انتشارات ؛ مرکز نشر اسراء،
• ادوارد والتز(۱۳۸۶)، جنگ اطلاعات- اصول عملیات، ترجمه: رنجبر، حاج قاسم فخرایی، انتشارات؛ موسسۀ آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاع.